تنها 14.5 درصد از مدیران موافق این موضوع هستند که ارائه انتقاد سازنده می‌تواند مؤثر باشد؛ اما هنوز بسیاری از مدیران از بازخورد منفی برای پیشبرد کارهای خود استفاده می‌کنند. حتی اگر شما به عنوان مدیر نیت بدی نداشته باشید، اما انتقاد به شکلی منفی پیامدهای نامطلوب برای شما و کسب و کارتان دارد. درحقیقت، انتقال یک بازخورد سازنده به پرسنل که باعث دلسردی آنها نشود، کاری دشوار است که به مهارت و توسعه فردی نیاز دارد.

همه ما زمانی که کاری اشتباهی انجام می‌دهیم، نمی‌خواهیم سرزنش شویم و با بازخورد منفی و شدید دیگران روبرو شویم. واقعیت این است که همه اشتباه می‌کنند، حتی مدیران شرکت‌های چند صد میلیارد دلاری! اما ارائه انتقاد سازنده می‌تواند برای هر دو طرف و به طور کلی برای سازمان مفید باشد. ما در این مطلب به این سؤال که انتقاد سازنده چیست و چگونه انتقاد مدیران می‌تواند مؤثر باشد؟ پاسخ می‌دهیم.

انتقاد سازنده چیست؟

انتقادی که سازنده باشد، همه جنبه‌های مثبت و منفی کار افراد را در بر می‌گیرد و فقط روی موارد منفی تمرکز ندارد. انتقاد سازنده با هدف بهبود کارها انجام می‌شود و عملاً راهکاری تشویق کننده محسوب می‌شود. بازخورد سازنده به گیرنده این پیام را می‌رساند که برای رفع خطا، مشکل یا نگرانی باید تغییراتی ایجاد کند. نقد سازنده به معنای خوب بودن نیست! یعنی شما نباید نسبت به اشتباهات دیگران تنها رفتاری خوب از خود نشان دهید، بلکه باید جدی اما دوستانه رفتار کنید. بیان کردن انتقاد به روشی صریح و مستقیم بسیار مهم است.

برای درک بهتر انتقاد سازنده دو مثال آورده‌ایم:

• انتقاد منفی: «تو نتونستی زمانت رو به خوبی مدیریت کنی و همیشه وظایفت رو دیر انجام میدی. با این کارت مارو خیلی عقب انداختی.»
• انتقاد سازنده: «با اینکه می‌دونم نتونستی کارها رو به موقع انجام بدی، ولی می‌خوام بدونم اگر مشکلی هست بهم بگی تا کمکت کنم.»

به عبارت ساده، انتقاد سازنده یک تکنیک ارتباطی است که برای شناسایی و یافتن راه حل برای مشکلات به روشی مثبت طراحی شده است. انتقاد سازنده معمولاً در مورد کاری که شخص انجام می‌دهد یا رفتار یک فرد ارائه می‌شود. افراد بر اساس تجربیات، ترجیحات و خصوصیات شخصیتی خود به روش متفاوتی به کارها و رفتارهای خود پاسخ می‌دهند، اما یک بازخورد خوب و به موقع می‌تواند فرد را به انجام بهتر کارها تشویق کند.

هدف از انتقاد سازنده

هر کسی می‌تواند از انتقاد سازنده استفاده کند، اما این روش برای مدیران جهت مدیریت بهتر سازمان اهمیت بیشتری دارد. یادگیری نحوه ارائه انتقاد سازنده بخش مهمی از آمادگی مدیران برای رفتار با نیروهای کار است. انتقاد سازنده به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های نرمی مانند هوش هیجانی، ارتباطات، تفکر خلاق و خودسازی را توسعه دهید. هدف انتقاد سازنده همیشه بهبود بهره وری و عملکرد است، بنابراین پذیرش این امر به عنوان بخشی از رشد حرفه‌ای به نفع شغل و کسب و کارتان خواهد بود.

بازخورد سازنده می‌تواند به بهبود کار کارکنان کمک کند، بدون اینکه در آنها احساس ضعف یا شرمندگی ایجاد شود. برخلاف انتقاد منفی که باعث استرس و ناامیدی می‌شود، یک نقد سازنده به معنای واقعی شخص را می‌سازد! در اینجا ساختن یک فرد به معنای بهبود رفتار و ایجاد تغییرات درونی در اوست.

انتقاد سازنده حداقل یک مشکل را شناسایی می‌کند و فرد را وادار خواهد کرد که در مورد علت آن مشکل فکر کند. همچنین از او دعوت می‌کند تا راه‌حل‌های مناسبی را برای هر مشکل بیابد. با ترویج حل مسئله و خودسازی، فرد می‌تواند رفتار خود را تغییر دهد و به آدمی کامل‌تر تبدیل شود. این موضوع اگر در همه عناصر سازمان اعمال شود، باعث ایجاد یک محیطی کاری بهینه، شاد و پرانگیزه می‌شود.

چگونه انتقاد مدیران می‌تواند مؤثر و سازنده باشد؟

چشم و امید نیروهای کاری در سازمان به مدیرانشان است. خطاب ما به مدیرانی است این موضوع را درک نمی‌کنند و ترجیحات درونی خود را به ترجیحات کارکنان اولویت قرار می‌دهند. یک مدیر باید به قدری از نظر توسعه فردی پیشرفت کرده باشد که بتواند ناراحتی، عصبانیت و خلق و خوی بد خود را در مواجه با مشکلات مدیریت کند. او باید بهترین بازخورد را نسبت به کارکنان ارائه دهد، بدون آنکه دلخوری و تنفر ایجاد کند. برای ارائه بهترین انتقاد سازنده می‌توانید به نکات زیر توجه کنید:

1- ذهنیت خود را بررسی کنید

توجه داشته باشید که هنگام ارائه انتقاد سازنده، عاقلانه است که مکث کنید و از خود بپرسید که آیا ذهنیت لازم برای ارائه بازخورد سازنده را دارم یا خیر؟ شما باید در یک شرایط ذهنی مناسب باشید تا بتوانید بازخورد مثبتی ارائه دهید. اگر در موقعیتی هستید که احساس می‌کنید حالت بدی دارید یا ذهنتان بسیار شلوغ است، انتقاد نکنید. در چنین شرایطی حالت دفاعی به خود می‌گیرد و ممکن است مشکل را نه تنها حل نکنید، بلکه آن را شعله‌ور کنید. ذهن شما باید آرام و روشن باشد تا بتوانید نگرانی را رفع کرده و کارکنان خود به خوبی حمایت کنید.

2- احساس امنیت روانی ایجاد کنید

هر چقدر هم که دریافت بازخورد منفی با نیت خوب همراه باشد، هرگز امری مثبت نیست. با این حال، افرادی که از نظر روانی احساس امنیت می‌کنند، به احتمال زیاد به نقد سازنده شما گوش می‌دهند. بهتر است قبل از انتقاد سازنده زمانی را به کارکنان خود اختصاص دهید تا در مورد کارشان فکر کنند. درحقیقت، تا زمانی که کارکنان شما برای بازخورد آماده نیستند، از آنها انتقاد نکنید. ابتدا صبر کنید تا طرف مقابل احساس کند که برای انتقاد آماده است.

وقتی به طرف مقابل می‌گویید: «آیا می‌تونم نسبت به کارت نظر بدم؟» از او اجازه می‌گیرید، به او این فرصت را می‌دهید که خود را برای شنیدن بازخورد شما آماده کند. همچنین مهم است قصد خود را از ارائه بازخورد بیان کنید. اگر قصد خود را بیان نکنید، ممکن است فرد حالت تدافعی به خود بگیرد و فرض کند که شما انگیزه پنهانی برای ارائه انتقاد خود دارید. بهتر است بگویید: «لحظه‌ای وقت داری، می‌خوام درباره نحوه عملکردت در ماه قبل صحبتی با هم داشته باشیم تا بتونیم کارهارو بهبود بدیم و نتیجه مثبت بگیریم.»

3- شفاف و محترمانه رفتار کنید

بیان انتقاد به روشی صریح، شفاف و محترمانه بسیار مؤثر خواهد بود. یک رفتار خاص را به شکل مستقیم رفتاری توصیف کنید، برای مثال بگویید: «تحقیقی که تو آن را تهیه کردی، با سطحی که ما معمولاً برای این نوع گزارش انتظار داریم، مطابقت نداشت.» سپس در مورد انتقاد توضیح بیشتری دهید تا فرد بفهمد که منظور شما از سطح گزارش یا تحقیق چیست، برای مثال بگویید: «تحقیقات باید از منابع معتبر تهیه بشه تا مشتریان به توصیه‌های ما اعتماد کنن.» آنچه را که می‌خواهید تغییر دهید را به وضوح با دلایل قانع کننده و منطقی بیان کنید. اگر دلیل شما منطقی نباشد، بازخورد شما بی‌اثر خواهد بود و فقط انرژی و زمان را هدر داده‌اید.

مزایای انتقاد سازنده

انتقاد سازنده برای هر دو طرف گفتگو سودمند است، خواه می‌خواهد رابطه مدیر با کارکنان باشد یا ارتباط مادر با فرزند! در هر صورت، شما با انتقاد سازنده می‌توانید فواید زیر را به دست آورید:

• بهبود عملکرد: انتقاد سازنده می‌تواند به گیرنده کمک کند تا زمینه‌های بهبود را شناسایی کند و تغییرات لازم را برای دستیابی به نتایج بهتر در زندگی شخصی یا حرفه‌ای خود ایجاد کند.
• اعتماد سازی: نقد سازنده به شیوه‌ای حمایتی می‌تواند محیطی مثبت و پرانگیزه را ایجاد کند و ارتباطات باز و صادقانه را تشویق کند. این امر باعث تقویت اعتماد بین افراد در یک محیط کاری یا خانوادگی شود.
• تقویت اعتماد به نفس: اگر بازخورد سازنده متمرکز بر رشد فردی باشد، می‌تواند به گیرنده کمک کند تا احساس کند که فردی ارزشمند است. احساس ارزشمند بودن باعث افزایش اعتماد به نفس در افراد می‌شود.
• رشد توسعه فردی: با دریافت بازخورد در زمینه‌های بهبود، گیرنده می‌تواند درک عمیق‌تری از نقاط قوت و ضعف خود به دست آورد. فرد با این کار مهارت‌های جدیدی به دست خواهد آورد که می‌تواند به او در دستیابی به اهداف کمک کند.
• تشویق ارتباطات باز: انتقاد سازنده می‌تواند ارتباطات باز را تشویق کند و فرهنگ به اشتراک گذاری نظرات را در سازمان ترویج کند. این کار می‌تواند گلوگاه‌ها و نقاط ضعف را آشکار و بهره وری را افزایش دهد.

کلام آخر

هیچ کس دوست ندارد مورد انتقاد قرار بگیرد، اما گاهی انتقاد به شکلی سازنده اولین قدم برای رشد فردی است. هنگامی که در دانشگاه هستید، اساتید شما مسئولیت دارند تا بازخوردهای سازنده‌ای را به شما ارائه دهند تا بتوانید درس خود را به خوبی یاد بگیرید. وقتی هم وارد بازار کار می‌شوید، مدیران شما هستند که باید نسبت به نحوه عملکرد شما بازخورد ارائه دهند. یادگیری نحوه ارائه انتقاد سازنده به شما کمک می‌کند به فردی حرفه‌ای تبدیل شوید. به ویژه برای مدیران انتقاد کردن از کارکنان به روشی مؤثر باعث پیشرفت شغلی، بهبود بهره روی و رسیدن به اهداف سازمانی می‌شود.

منابع: atlassian و post.edu